Melisa – zastosowanie, przeciwwskazania, skutki uboczne

Pochodzenie melisy

Melisa lekarska (Melissa officinalis L.) należy do rodziny jasnotowatych. Pochodzi z okolic Basenu Morza Śródziemnego. Występuje w Azji, Europie i Ameryce Północnej, natomiast w Polsce pojawiła się dzięki włoskim zakonnikom, którzy początkowo hodowali tę roślinę w ogrodach przyklasztornych i przyaptecznych. Uprawa melisy rozpowszechniła się później na cały kraj. Nazwa pochodzi od greckiego słowa melissa, które oznacza pszczołę – bowiem słodki zapach kwiatów wabi pszczoły i działa na nie uspokajająco. Pszczelarze polecają nawet nacierać ręce melisą podczas prac w pasiece.

Melisa – wartość odżywcza

Wykorzystywanym surowcem jest głównie liść melisy pozyskiwany przed kwitnieniem rośliny. Melisa zawiera duże ilości olejku eterycznego (0,02–0,30%), którego głównymi składnikami są: cytral (geranial i neral), cytronelal, geraniol, β-pinen, α-pinen, β-kariofilen oraz kumen. Inne składniki aktywne obecne w roślinie to: garbniki, gorycze, flawonoidy, kwasy fenolowe, chlorofil i karotenoidy, związki triterpenowe, związki mineralne. Najsilniejsze działanie wykazują kwas rozmarynowy, kwas kawowy, ferulowy oraz p-kumarowy o właściwościach przeciwutleniających i antynowotworowych.

Ziele melisy zawiera również pewne ilości składników mineralnych takich jak: miedź, mangan, cynk i żelazo. Zawartość wymienionych pierwiastków w liściach jest wysoka, jednak tylko częściowo są one uwalniane do naparu.

Właściwości melisy

Zawarte w olejku eterycznym aldehydy i ketony monoterpenowe (neral, geranial, cytronelal, izomenton i menton) oraz węglowodory seskwiterpenowe (e-kariofilen) wykazują aktywność przeciwdrobnoustrojową. Szczególnie silnie działają wobec szczepów Shigella sonnei, Salmonella enteritidis oraz grzybów Trichophyton, przy czym jest to działanie tak silne, że olejek z melisy może z powodzeniem zostać zastosowany jako naturalny fungicyd. Wykorzystuje się również zdolność melisy do zwalczania rodników hydroksylowych i hamowanie peroksydacji lipidów. Dzięki tym właściwościom roślina ta może służyć jako bezpieczny środek przeciwutleniający i antyseptyczny przydatny w ochronie żywności.

Związki fenolowe (kwas ferulowy, rozmarynowy, p-kumarowy i kawowy), flawonoidy (kwercetyny i kemferol) oraz α-tokoferol i β-karoten w surowcu melisy wykazują silne działanie antyoksydacyjne. Melisa może zatem zostać uznana za potencjalny czynnik przeciwnowotworowy oraz składnik konserwujący żywność (szczególnie produkty o dużym udziale tłuszczu). Badanie z zastosowaniem ekstraktów z kolendry oraz melisy wykazało zahamowanie utleniania tłuszczów. W wyniku działania składników aktywnych pozyskanych z ziół lipidy były chronione przed oksydacją.

Melisa kojarzy się głównie z właściwościami uspokajającymi. Działanie antydepresyjne i kojące nerwy przypisywane jest aldehydom terpenowym. Ze względu na bardzo silną aktywność w tym kierunku, porównywalną z lekami syntetycznymi, melisa stanowi najczęściej stosowany naturalny lek uspokajający. Ekstrakty z tej rośliny mogą modulować nastrój i zdolności poznawcze oraz łagodzić negatywne działanie stresu. W badaniach in vivo wykazano, że melisa obniża poziom lęku.

Melisa ułatwia także zasypianie oraz przeciwdziała zaburzeniom przewodu pokarmowego, które powstają na tle psychicznym. Napar wykazuje właściwości rozluźniające i przeciwskurczowe, przez co łagodzi dolegliwości tego typu. Szczególnie skutecznie działa w połączeniu z zielem mięty.
Melisa może być stosowana również zewnętrznie na trudno gojące się rany, ukąszenia owadów, stłuczenia, stany zapalne skóry oraz do płukania jamy ustnej i gardła.

Oprócz naparów warto stosować inhalacje, które także działają pozytywnie podczas leczenia niektórych schorzeń i dolegliwości. Są szczególnie polecane w celu złagodzenia stanów stresowych, leczenia bezsenności oraz obniżania ciśnienia krwi.

Melisa wpływa pozytywnie na regulację poziomu cukru we krwi. Wynika to ze zwiększonego pobierania glukozy i metabolizmu w wątrobie i tkance tłuszczowej, a także z hamowania procesu glukoneogenezy.

Melisa – skutki uboczne i przeciwwskazania

Melisa nie wykazuje żadnych poważnych działań ubocznych, dlatego jest produktem bezpiecznym. U niektórych osób po zażyciu tego składnika mogą pojawić się senność i osłabienie koncentracji. Przeciwwskazaniem do stosowania melisy są wrzody żołądka i marskość wątroby. Ze względu na działanie uspokajające i nasenne melisy należy stosować ją ostrożnie w przypadku prowadzenia samochodu lub prac na wysokościach.

Melisa stanowi bezpieczną substancję o działaniu uspokajającym, wspomagającym leczenie depresji oraz innych zaburzeń ze strony układu nerwowego. Może być stosowana w celu profilaktyki cukrzycy oraz chorób związanych z zachwianiem równowagi oksydoredukcyjnej organizmu. Zwalcza wolne rodniki i hamuje proces starzenia. Wspiera prawidłowy przebieg procesów metabolicznych zachodzących w ciele człowieka.

mgr inż. Karolina Bednarowicz
Dietetyk, specjalista ds. suplementacji

Bibliografia
Kazimierczak R. et al., Zawartość związków bioaktywnych w roślinach zielarskich z uprawy ekologicznej i konwencjonalnej, „Journal of Research and Applications in Agricultural Engineering” 2011, 56(3), 200–205.
Kiełtyka-Dadasiewicz A., Kubat-Sikorska A., Roślinne surowce kosmetyczne o zapachu cytrynowym, Rośliny w nowoczesnej kosmetologii, red. Kiełtyka-Dadasiewicz A., Lublin 2016, 43.
Nowak G., Surowce roślinne o działaniu przeciwlękowym i antydepresyjnym, „Herba Polonica” 2009, 55(1), 84–97.
Nurzyńska-Wierdak R., Melisa lekarska (Melissa officinalis L.) – skład chemiczny i aktywność biologiczna. „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska Lublin – Polonia” 2013, 23(1).
Nurzyńska-Wierdak R., Rożek E., Bolanowska K., Plon i jakość ziela melisy, majeranku oraz tymianku w zależności od sposobu uprawy w pojemnikach. „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska Lublin – Polonia” 2012, 22(2).
Raczuk J., Biardzka E., Daruk J., Zawartość Ca, Mg, Fe I Cu w wybranych gatunkach ziół i ich naparach, „Roczniki Państwowego Zakładu Higieny” 2008, 59(1), 33–40.
Ulewicz-Magulska B., Baranowska M., Wesołowski M., Oszacowanie zawartości miedzi, manganu, cynku i żelaza w ziołach i liściach roślin leczniczych, „Bromatologia i Chemia Toksykologiczna” 2009, 42(3), 815–821.
Zdrojewicz Z., Minczakowska K., Klepacki K., Rola aromaterapii w medycynie, „Family Medicine & Primary Care Review” 2014. 16(4), 387–391.
Macura R., Michalczyk M., Banaś J., Wpływ olejków eterycznych kolendry siewnej (Coriandrum sativum L.) i melisy (Melissa officinalis L.) na jakość przechowywanego mielonego mięsa cielęcego, „Żywność. Nauka. Technologia. Jakość" 2011, 4 (77), 127–137.